Panik Atak Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Panik ataklar, aniden gelişip kısa bir sürede en yüksek yoğunluğa ulaşan korku ve kaygı krizleridir. Bu esnada kişi, kalp atım hızının yükselmesi, nefes darlığı ve aşırı terleme gibi bedensel tepkilerle; kontrolünü yitireceği, delireceği veya öleceği düşüncesi gibi bilişsel belirtilerle karşılaşabilir. Bu nöbetlerin semptomları, tetikleyici faktörleri, tanı kriterleri ve uygulanabilecek tedavi yöntemleri hakkında kapsamlı bilgi edinin.

Panik Atak Nedir?

Belki de sıradan diyebileceğiniz bir günde, aniden kalp atışlarınızın hızlandığını fark ettiniz. Terliyorsunuz, vücudunuz titriyor, başınız dönüyor ve nefes alamayacakmışsınız gibi hissediyorsunuz. Boğulacağınızı düşünüyorsunuz. O an kendinize “Acaba kalp krizi mi geçiriyorum?” diye sormuş olabilirsiniz. Oysa ki bu yaşadıklarınız, herhangi bir fiziksel hastalığa bağlı olmadan, psikolojik nedenlerle ortaya çıkan panik atak olabilir.

Panik atak, aniden başlayan, kısa süreli ve yoğun korku ve kaygı nöbetleridir. Bu nöbetler sırasında kişi; çeşitli fiziksel (kalp çarpıntısı, nefes darlığı, terleme) ve bilişsel (kontrolü kaybetme, ölüm korkusu gibi) belirtiler yaşayabilir.

Panik atak, toplumda düşündüğümüzden daha yaygın deneyimlenen bir durumdur. Kimisi bunu hayatında yalnızca bir kez yaşarken, kimileri için bu ataklar tekrarlayıcı hale gelebilir. Atakların beklenmedik zamanlarda ve yerlerde ortaya çıkması, kişinin günlük yaşamını zorlaştırabilir. Zamanla panik atak geçirme korkusu kişi için bir ayırt edici uyaran haline gelir. İşe gitmek, toplu taşımaya binmek ya da kalabalık ortamlarda bulunmak bile zamanla endişe verici hale gelebilir. Bu korku ve kaygıyla, panik atak geçirme beklentisi kişinin hayatını kısıtlamaya başlamasına neden olabilir. 

Panik Atak Belirtileri Nelerdir?

Panik ataklar, genellikle aniden başlayan ve kısa sürede tepe noktasına ulaşan yoğun korku veya rahatsızlık nöbetleridir. Bu ataklar sırasında kişi, hem fiziksel hem de psikolojik çeşitli belirtiler deneyimleyebilir.

Fiziksel Belirtiler

• Kalp çarpıntısı, hızlı kalp atışı
• Göğüs ağrısı veya rahatsızlık
• Nefes darlığı, boğulma hissi
• Terleme, titreme, sarsılma
• Mide bulantısı, karın rahatsızlığı
• Karıncalanma, uyuşma hissi
• Baş dönmesi, sersemlik veya bayılacak gibi hissetme
• Üşüme veya sıcak basması
• Uyuşma veya karıncalanma hissi (parestezi)​

Psikolojik Belirtiler

• Kontrolü kaybetme veya delirme korkusu
• Ölüm korkusu veya felaket hissi
• Gerçeklikten kopma (derealizasyon)
• Kendi bedenini yabancı hissetme (depersonalizasyon)
• Yaklaşan felaket hissi

Çocuklarda Panik Atak Belirtileri

Çocuklarda panik atak belirtileri, yetişkinlere benzer şekilde ortaya çıkabilir ancak çocuklar bu belirtileri ifade etmekte zorlanabilirler. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin, çocukların davranışlarındaki ani değişiklikleri fark etmeleri ve gerektiğinde profesyonel yardım almaları önemlidir.​ Panik atak yaşayan bir çocuk, aniden başlayan yoğun korku veya rahatsızlık hissiyle birlikte aşağıdaki fiziksel ve duygusal belirtileri gösterebilir:​

• Sık sık mide ağrısı, baş ağrısı şikayetleri
• Okuldan veya sosyal ortamlardan kaçınma
• Ani ağlama nöbetleri, aşırı korku hali
• Anne-babaya bağımlılık veya ayrılma korkusu
• Hızlı kalp atışı
• Terleme
• Titreme
• Nefes darlığı veya boğulma hissi
• Göğüs ağrısı veya rahatsızlık
• Mide bulantısı veya karın ağrısı
• Baş dönmesi veya bayılacak gibi hissetme
• Uyuşma veya karıncalanma hissi

Bu belirtiler, genellikle birkaç dakika içinde tepeye ulaşır ve birey için rahatsız edici olabilir. Panik ataklar, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkabilir ve bireyin yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. 

Gece Panik Atak Belirtileri Nelerdir?

Panik bozukluk yaşayan birçok kişi gün içinde panik atak yaşayabilir. Bunun dışında klinik olarak panik bozukluk tanı kriterlerini karşılayan bazı bireyler gece panik atakları deneyimleyebilir. Gece uykuda, uykuya geçiş sırasında ortaya çıkan (noktürnal) panik ataklar kişiyi yoğun bir korku ve rahatsızlık hissiyle uyandırır. Atak sonrasında tekrar uykuya dalmak zorlaşabilir ve bu durum, uyku kalitesinin bozulmasına neden olabilir. Gece panik ataklarının belirtileri, gündüz yaşanan panik ataklarla benzerdir ve şunları içerebilir:​

• Aniden uyanma ve yoğun korku hissi
• Hızlı kalp atışı, nefes darlığı
• Boğulma hissi, terleme ve titreme
• Kâbuslar ve uyandıktan sonra tekrar uyuyamama
• Göğüs ağrısı
• Baş dönmesi veya sersemlik
• Gerçeklikten kopma hissi (derealizasyon)
• Kontrolü kaybetme veya delirme korkusu
• Ölüm korkusu​

Panik Atak Neden Olur?

‘Bu yaşadığım şey neden oluyor?’ diye kendinize soruyor olabilirsiniz. Panik atakların oluşumunda tek bir nedenden bahsetmek mümkün değildir. Genetik yatkınlık, beyin kimyasındaki dengesizlikler, yaşanmış travmatik olaylar ve stresli yaşam olayları bu süreci tetikleyebilir. Her bireyin deneyimi kendine özgü olsa da, bazı ortak risk faktörlerinden söz etmek mümkündür.

• Beyin Kimyası
• Genetik Yatkınlık
• Travmalar ve Stres
• Madde Kullanımı
• Solunum Düzensizliği
• Çevresel Faktörler ve Yaşam Tarzı

Beyin Kimyası

Beynimiz, bizi tehlikelerden korumak için alarm sistemleriyle donatılmıştır. Ancak bazen bu sistem fazla hassas çalışabilir. Serotonin ve GABA gibi maddelerdeki dengesizlik, beynimizin ‘tehlike var’ sinyallerini abartmasına neden olabilir. Bu durum, kişinin tehdit algısını artırarak panik atakların tetiklenmesine neden olabilir. 

Genetik Yatkınlık

Panik bozuklukta, genetik faktörlerin etkisinden de söz edilebilir. Ailesinde panik bozukluk öyküsü bulunan kişilerde, bu durumu yaşama riski daha yüksek olabilir. Genetik yatkınlık, bireyin stres yaratan durumlara karşı daha hassas olmasına ve panik ataklara eğilim göstermesine neden olabilir.

Travmalar ve Stres

Bireyin geçmişte yaşadığı travmatik olaylar ve kronik stres, panik atakların gelişiminde etkili olabilir. Özellikle çocukluk döneminde yaşanan ihmal, istismar veya kayıplar, bireyin stresle başa çıkma mekanizmalarını zayıflatabilir. Bu durum, ilerleyen yaşlarda panik atakların ortaya çıkma riskini artırabilir.

​Madde Kullanımı

Bazı maddelerin kullanımı, panik atakların tetiklenmesinde rol oynayabilir. Özellikle kafein, nikotin ve bazı uyarıcı maddeler, merkezi sinir sistemini etkiler. Buna bağlı olarak kalp atış hızı artabilir ve kaygı düzeyi yükselebilir. Bu fizyolojik değişiklikler, panik atakların başlamasına zemin hazırlayabilir.​

Solunum Düzensizliği

Solunum alışkanlıklarındaki bazı düzensizlikler, panik atakların oluşumunda etkili olabilir. Özellikle hızlı hızlı ve yüzeysel nefes alma (hiperventilasyon), kandaki karbondioksit seviyesini düşürerek baş dönmesi, sersemlik ve nefes darlığı gibi belirtilere yol açabilir. Bu belirtiler, kişinin panik atak yaşadığı hissini tetikleyebilir.

Çevresel Faktörler ve Yaşam Tarzı

Panik atakların ortaya çıkmasında çevresel faktörler ve yaşam tarzı alışkanlıklarının da önemli bir rolü olabilir. Yoğun bir iş temposu, aile içi yaşanan çatışmalar, yetersiz sosyal etkileşimler gibi stresli yaşam olayları, bireyin kaygı düzeyini artırarak panik atak riskini yükseltebilir. Ayrıca, uykunun düzensiz ve yetersiz olması, yetersiz fiziksel aktivite ve sağlıksız beslenme gibi yaşam tarzı unsurları da bu durumu tetikleyebilir. Özellikle kafein ve nikotin gibi uyarıcı maddelerin aşırı tüketimi, vücutta kaygı belirtilerini artırarak panik atakların başlamasına zemin hazırlayabilir.

Panik Atak Tanı Yöntemleri Nelerdir?

Panik atak, tek başına bir tanıdan ziyade, panik bozukluğun temel belirtisidir. Panik bozukluk, tekrarlayan beklenmedik panik atakların yanı sıra, en az bir ay süren sürekli endişe ve davranış değişiklikleriyle karakterizedir. Bu tanıyı koyabilmek için, hem psikolojik değerlendirme hem de fiziksel muayene önemlidir.​

• Psikolojik değerlendirme ve klinik görüşme
• DSM-5 kriterlerine göre teşhis
• Fiziksel muayene ve kan testleri

Psikolojik Değerlendirme ve Klinik Görüşme

Tanı sürecinde, bireyin yaşadığı belirtilerin detaylı bir şekilde değerlendirilmesi önemlidir. Klinik görüşmeler, bireyin düşünce kalıplarını, duygusal tepkilerini ve davranışlarını anlamaya yardımcı olur. Bu süreçte, panik atakların sıklığı, şiddeti ve tetikleyici, sürdürücü faktörler üzerine odaklanılır.​

DSM-5 Kriterlerine Göre Teşhis

Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) yayımladığı DSM-5’e göre, panik bozukluk tanısı koymak için aşağıdaki kriterler değerlendirilir:​

• Beklenmedik ve tekrarlayan panik atakların varlığı.​
• En az bir ataktan sonra, bir ay veya daha uzun süre boyunca, başka atakların olacağına dair sürekli endişe veya bu atakların olası sonuçları hakkında kaygı.​
• Panik ataklardan kaçınmak amacıyla davranışlarda belirgin değişiklikler olması.
• Atakların başka herhangi bir ruh sağlığı sorunu ile açıklanamaması

Fiziksel Muayene ve Kan Testleri

Panik atak belirtileri, bazı fiziksel hastalıklarla benzerlik gösterebilir. Bu nedenle, tiroid fonksiyon testleri, kan şekeri düzeyleri ve kalp ritmi değerlendirmeleri gibi fiziksel muayene ve laboratuvar testleri yapılabilir. Bu testler, belirtilerin başka bir tıbbi durumdan kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemek için kullanılır. Panik bozukluktan bahsedebilmek için diğer tüm tıbbi durumların dışlanması gerekir.

Panik Atak Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Panik ataklar, bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Fakat etkili tedavi yöntemleriyle bu durumu yönetmek mümkün. Tedavi süreci genellikle bireyin ihtiyaçlarına göre şekillendirilir ve psikoterapi, ilaç tedavisi veya her ikisinin kombinasyonunu içerebilir.​

• Psikoterapi
• İlaç Tedavisi
• Yaşam Tarzı ve Doğal Tedavi Yöntemleri

Psikoterapi

Panik atakların tedavisinde en yaygın ve etkili psikoterapi yöntemi Bilişsel Davranışçı Terapi’dir (BDT). BDT, bireyin panik ataklara neden olan düşünce ve davranış kalıplarını tanımasına ve bunları değiştirmesine yardımcı olur. Bu yaklaşım, panik atakların sıklığını ve şiddetini azaltmada kişinin işlevselliğini artırmada oldukça etkili yollar sunar.

1. Psikoeğitim

Tedavinin ilk adımı, panik bozukluk hakkında bilgi sahibi olmaktır. Birey, panik atakların nedenlerini, belirtilerini ve nasıl ortaya çıktığını öğrenerek, yaşadığı semptomların anlaşılır ve yönetilebilir olduğunu fark eder. Bu bilgi, bireyin kontrol duygusunu artırır ve tedaviye olan motivasyonunu güçlendirir.​

2. Öz İzleme 

Birey, panik ataklarını ve tetikleyicilerini nesnel bir şekilde değerlendirmeyi öğrenir. Bu süreçte, atakların ne zaman, nerede ve hangi koşullarda meydana geldiğini kaydederek, belirli kalıpları ve tetikleyicileri tanımlar. Bu farkındalık, bireyin kendi yaşantılarına gözlemci olmasına ve müdahale stratejileri geliştirmesine olanak tanır.​

3. Nefes Eğitimi

Panik atak sırasında sık görülen hızlı ve yüzeysel solunum, semptomları şiddetlendirebilir. Nefes eğitimi, bireyin derin ve kontrollü nefes almayı öğrenmesini sağlar. Bu teknik, fizyolojik belirtileri azaltarak, bireyin sakinleşmesine ve atakla başa çıkmasına yardımcı olur.​

4. Üstüne Gitme (Maruz Bırakma) Terapisi

Birey, korktuğu durumlarla veya beden duyumlarıyla kontrollü bir şekilde yüzleşir. Bu süreç, üç ana başlıkta incelenebilir:​

• Dış Uyaranların Yerinde Üstüne Gitme (In Vivo Exposure): Birey, kaçındığı ortamlara veya durumlara (örneğin, kalabalık yerler, toplu taşıma) kontrollü bir şekilde maruz bırakılır. Bu, korkuların azalmasına ve kaçınma davranışlarının ortadan kalkmasına yardımcı olur.​
• İç Uyaranların Üstüne Gitme (Interoceptive Exposure): Birey, panik atağa benzer beden duyumlarını (örneğin, hızlı kalp atışı, baş dönmesi) bilinçli olarak deneyimler. Bu, bu duyumların tehlikeli olmadığına dair yeni öğrenmeler sağlar.​
• Güvenlik Davranışlarının Ortadan Kaldırılması: Birey, panik atak sırasında kullandığı güvenlik davranışlarını (örneğin, su taşıma, çıkışa yakın oturma) azaltır. Bu, bireyin kendi başına başa çıkma becerilerini geliştirmesine olanak tanır.​

5. Bilişsel Yeniden Yapılandırma

Birey, panik atak sırasında ortaya çıkan otomatik ve olumsuz düşünceleri tanımlar ve bunları daha gerçekçi ve işlevsel düşüncelerle değiştirir. Bu süreç, bireyin panik ataklara karşı olan algısını değiştirerek, semptomların şiddetini azaltır.​

Bu bileşenler, BDT’nin panik bozukluk tedavisindeki temel yapı taşlarını oluşturur. Her bireyin ihtiyaçlarına göre uyarlanarak, etkili ve kalıcı sonuçlar elde edilmesine yardımcı olur.​

İlaç Tedavisi

İlaç tedavisi, panik atakların yönetiminde tercih edilen yollardan biridir. En sık kullanılan ilaçlar arasında Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI’lar) bulunur. SSRI’lar, beyindeki serotonin düzeylerini artırarak panik atak semptomlarını hafifletir. Ayrıca, benzodiazepinler gibi anksiyolitikler de kısa vadeli rahatlama sağlayabilir. 

Antidepresanlar, semptomları hafifletmede etkili olabilir; ancak bireyler, iyileşmelerini tamamen ilaca atfettiklerinde, kendi başa çıkma becerilerini göz ardı edebilirler. Bu durum, bireyin kontrol algısını zayıflatabilir ve tedavi sürecinde pasif bir rol üstlenmesine neden olabilir.

Yaşam Tarzı ve Doğal Tedavi Yöntemleri

Panik atakların yönetiminde yaşam tarzı değişiklikleri de önemli bir yer tutar. Yoga, yürüyüş gibi düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme, yeterli uyku ve stres yönetimi teknikleri (örneğin, meditasyon ve derin nefes egzersizleri) panik atakların sıklığını ve şiddetini azaltmada yardımcı olabilir.

Panik Atak Anında Ne Yapılmalı?

Panik atak anında, vücudunuzun kontrolünü kaybettiğinizi hissedebilirsiniz. Ama unutmayın, bu geçici bir durumdur. O an yapabileceğiniz en etkili şeylerden biri ise nefesinize odaklanmak. “4-4-8 nefes tekniği” denen yöntem, bedeninizi sakinleştirmenin basit ama etkili yollarından biridir.

Panik atak sırasında nefes alışverişi hızlanabilir ve bu da belirtileri artırabilir. 4-4-8 nefes tekniği, stres ve kaygıyı azaltmak amacıyla kullanılan bir nefes egzersizidir. Bu teknik, 4 saniye boyunca burundan nefes almayı, 4 saniye nefesi tutmayı ve ardından 8 saniye boyunca ağızdan yavaşça nefes vermeyi içerir.​ Bu egzersizi birkaç kez tekrarlamak, kalp atış hızınızı yavaşlatabilir ve sakinleşmenize yardımcı olabilir.​

Bu teknik, özellikle panik atak anlarında veya yoğun stres durumlarında uygulanabilir. Ancak, herhangi bir sağlık sorunu veya solunum problemi olan bireylerin bu tür teknikleri uygulamadan önce bir sağlık profesyoneline danışmaları önerilir.​

Dikkatinizi mevcut ana odaklamak, panik atak belirtilerini hafifletebilir. Çevrenizdeki nesnelere, seslere veya hislere odaklanarak zihninizi meşgul edebilirsiniz. Bu, gerçekliğinizi yeniden kazanmanıza yardımcı olabilir.​

Panik ataklarınız sık sık tekrarlıyorsa veya hayatınızı etkiliyorsa, bir uzmandan yardım almak önemlidir. Terapi ve/veya ilaç tedavisi, durumu yönetmeye yardımcı olabilir.​

Panik Atak Hakkında Sık Sorulan Sorular

1. Panik Atak Tehlikeli Midir?

Hayır, panik ataklar korkutucu olsa da doğrudan hayati tehlike oluşturmaz. Geçici bir durumdur.

2. Panik Atak Sırasında Kalp Krizi Geçirilir Mi?

Belirtiler benzer olabilir ama panik atak kalp krizi değildir. Kalbinizde fiziksel bir sorun yoktur.

3. Panik Atak Neden Gece Daha Sık Olur?

Vücut gece dinlenmeye geçerken zihin bastırılmış stresleri tetikleyebilir. Bu da gece ataklarını artırabilir.

4. Panik Atak Kalıcı Mıdır?

Hayır. Uygun tedavi ve destekle panik atakların sıklığı ve şiddeti azaltılabilir hatta tamamen kontrol altına alınabilir.

5. Panik Atak Ilaçsız Tedavi Edilebilir Mi?

Evet, Bilişsel Davranışçı Terapi gibi psikoterapi yöntemleriyle ilaçsız da etkili sonuçlar alınabilir.

6. Panik Atak Geçiren Birine Nasıl Yardım Edebilirim?

Yanında kalın, sakin olun, nefesine odaklanmasına yardımcı olun. “Geçecek, yalnız değilsin” gibi destekleyici cümleler kurun.

7. Panik Atak Risk Faktörleri Nelerdir?

Genetik yatkınlık, travmalar, kronik stres, solunum düzensizliği ve bazı maddelerin kullanımı riski artırabilir. 

8. Panik Atak Kişinin Hayatında Ne Gibi Değişikliklere Yol Açar?

Kaçınma davranışları artabilir, sosyal yaşam sınırlanabilir, yaşam kalitesi düşebilir. Ama bu durum kalıcı değildir, destekle değişebilir.

9. Panik Atak Ne Kadar Sürer?

Genellikle 5 ila 30 dakika arasında sürebilir. 

10. Panik Atak Tanısı Nasıl Konur?

Uzman bir psikiyatrist tarafından, belirtiler ve DSM-5 kriterlerine göre değerlendirilerek konur.

11. Panik Atak Nasıl Geçer?

Nefes egzersizleri, bilişsel teknikler, psikoterapi ve gerekirse ilaç desteğiyle kontrol altına alınabilir. 

12. Panik Atağa Ne İyi Gelir?

Düzenli egzersiz, stres yönetimi, sağlıklı uyku ve doğru nefes teknikleri iyi gelir. 

13.  Panik Atak Nefes Egzersizleri Nelerdir?

4-4-8 tekniği: 4 saniye nefes al, 4 saniye tut, 8 saniyede ver. Bu, sinir sistemini sakinleştirir. 

14.  Panik Atak Tedavisinde Hipnoz Kullanılır Mı?

Bazı vakalarda tamamlayıcı bir yöntem olarak tercih edilebilir ancak bilimsel etkinliği net değildir.

15. Panik Atak Başka Psikolojik Sorunlara Yol Açar Mı?

Tedavi edilmezse depresyon, agorafobi gibi başka sorunlara zemin hazırlayabilir. Erken müdahale önemlidir

16. Panik Atak Kronik Midir?

Eğer önlem alınmazsa kronikleşebilir. Ancak doğru destekle bu döngü kırılabilir. 

17.  Panik Atak İçin Hangi Doktora Gidilmeli?

Psikiyatrist, klinik psikolog ya da psikolojik danışman ile görüşebilirsiniz. Gerekirse ikisi birlikte çalışabilir.

Kaynakça

1.         Roy-Byrne, P. P., Craske, M. G., & Stein, M. B. (2006). Panic disorder. The Lancet, 368(9540), 1023-1032.

2.         Nakamura M, Sugiura T, Nishida S, Komada Y, Inoue Y. Is nocturnal panic a distinct disease category? Comparison of clinical characteristics among patients with primary nocturnal panic, daytime panic, and coexistence of nocturnal and daytime panic. J Clin Sleep Med. 2013 May 15;9(5):461-7. doi: 10.5664/jcsm.2666. PMID: 23674937; PMCID: PMC3629320.

3.         Roy-Byrne, P. P., Craske, M. G., & Stein, M. B. (2006). Panic disorder. The Lancet, 368(9540), 1023-1032.

4.         Guan, X., & Cao, P. (2024). Brain mechanisms underlying panic attack and panic disorder. Neuroscience Bulletin, 40(6), 795-814.