Borderline Kişilik Bozukluğu (BPD), duygusal dalgalanmalar, ani öfke patlamaları, terk edilme korkusu ve dengesiz ilişkiler ile karakterize bir kişilik bozukluğudur. Belirtileri, nedenleri ve tedavi yöntemlerini öğrenin.
Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?
Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB), genç erişkinlik döneminde başlayan, aşırı dürtüsellik, duygulanımda ve kişiler arası ilişkilerde dengesizlik, benlik algısında yetersizlik ve terk edilmeye karşı aşırı hassasiyet ile
karakterize bir sendromdur. Toplumda görülme sıklığına dair veriler %1,2 ile %6 aralığında değişmektedir. 
Ülkemiz alan yazınında ise yaygınlığına dair geniş örneklemli bir çalışma olmamakla birlikte, çocuk
yetiştirmeye ilişkin ebeveyn tutumlarına bakıldığında, bu oranın daha yüksek olabileceği düşünülebilir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
APA’nın DSM 5 sınıflandırmasından yola çıkarak; BKB tanısını koymak için erken ergenliğin başından itibaren birçok bağlamda ortaya çıkan aşağıdaki 9 kriterden 5’inin ya da daha fazlasının olması gereklidir.
- Terk edilmekten kaçınmak için çok ciddi bir çaba içinde olma
- Birini gözünde çok yükseltme veya yerin dibine sokma uçları arasında giden, tutarsız ve gerici kişiler arası ilişkiler
- Kimlik karmaşası
- Kendisine zarar verecek en az iki dürtüsellik (para
harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araç kullanma vb.)
- Tekrarlayıcı intihar davranışları, girişimleri ya da göz dağı vermeler
- Duygulanımda tutarsızlık
- Sürekli var olan bir boşluk hissi
- Uygunsuz ve şiddetli bir öfke, öfke kontrolünde güçlük çekme
- Zorlamayla alakalı gelip geçici, şüpheci düşünceler ve ağır çözülme belirtileri
Duygulanımda Tutarsızlık
● Kısa sürede aşırı mutlu, öfkeli ve ya üzgün olma gibi duygusal değişimler söz konusudur.
● Ani duygu değişimleri nedeniyle ilişkilerinde sorun yaşarlar.
● Küçük olaylara aşırı tepki verirler.
Borderline kişilik bozukluğunda (BKB), bireylerin başkalarına yönelik tutum ve duyguları ani ve anlaşılması güç şekilde sert biçimde değişebilir. Bu bozuklukta görülen olumsuz ruh hali dalgalanmalarının, majör depresif bozukluğa kıyasla daha ani, yoğun ve beklenmedik olduğu saptanmıştır. Şiddetli öfke patlamaları, kişiler arası ilişkilerde ciddi sorunlara yol açabilir. Diğer insanların küçük duygusal tepkileri bile bu bireyler için büyük bir hassasiyet yaratabilir.
Terk edilmekten kaçınmak için çok ciddi bir çaba içinde olma
● Gerçek veya hayali bir ayrılık durumunda yoğun kaygı yaşarlar.
● Terk edilmemek için aşırı çaba gösterirler veya tam tersi insanları kendilerinden uzaklaştırırlar.
● Romantik ve arkadaş ilişkilerinde dengesiz bağlanma eğilimi söz konusudur.
Yoğun terk edilme korkusu nedeniyle yalnız kalmaktan kaçınırlar. Terk edildiklerinde ise öfke patlamaları yaşayabilir, kendilerine ya da çevresindekilere zarar verebilir ya da depresyona girebilirler.
Tutarsız ve Gerici Kişilerarası İlişkiler
● Kişileri aşırı yüceltme ve bir anda gözden düşürme (idealizasyon ve değersizleştirme döngüsü)
● Yakın ilişkilerde tutarsız, aşırı tepkiler verme ve aşırı kıskançlık, sahiplenici davranışlar
Dürtüsel Davranışlar
Borderline kişilik bozukluğu (BKB) olan bireyler, yoğun dürtüsellikleri nedeniyle sıklıkla kumar oynama, tehlikeli cinsel ilişkiler kurma, aşırı yeme, madde kullanımı gibi uç davranışlarda bulunabilirler. Bu bireylerde benlik algısının net ve tutarlı olmaması, değerler sistemi, sadakat ve kariyer tercihleri gibi temel yaşam
alanlarında ciddi sorunlar yaşamalarına neden olabilir. BKB’ nin temel özelliklerinden biri olan dürtüsellik; riskli, plansız, ani gelişen ve olumsuz sonuçlara yol açabilecek davranışları beraberinde getirir. Bu dürtüsellik, duygusal dalgalanmaları artırarak şiddet davranışlarına zemin hazırlayabilir. Sansone ve çalışma arkadaşlarının mahkumlar üzerinde yaptığı araştırmalarda, bu kişilerin %25 ila %50’sinin BKB tanısı aldığı belirlenmiştir. Suç türleri arasında ahlaka aykırı davranışlar, çeşitli derecelerde saldırılar, madde kullanımına bağlı suçlar ve kamusal alanda sarhoşluk yer almaktadır. Başka bir çalışmada ise BKB tanısı olan bireylerin %58’inin zaman zaman ya da sık sık fiziksel kavgalara karıştığı, %25’inin ise başkalarına karşı silah kullandığı tespit edilmiştir.
Kendine Zarar Verme ve İntihar Düşünceleri
BKB tanısı olan bireyler, intihar düşüncesi olmaksızın çeşitli kendine zarar verme davranışları sergileyebilirler. Örneğin, jiletle kollarını ve bacaklarını kesebilir ya da sigarayla vücutlarını yakabilirler. Bu tür davranışlar, ölüm riski taşımayan ancak kişinin kendisini cezalandırma amacı güden zararlı eylemlerdir. BKB hastalarının en az üçte ikisi, hayatlarının bir döneminde bilinçli olarak kendilerine zarar verirler.
Kimlik Karmaşası ve Hissi
● Kendini sürekli olarak değişen bir kimlik içinde hissetme
● Amaçsızlık ve yönsüzlük hissi
● Kendi değerini sürekli olarak dış dünyadaki tepkilere göre belirleme
Öfke Kontrol Problemleri
● Kolayca öfkelenme ve ani patlamalar yaşama
● Öfkeyi kontrol edememe, şiddetli kavgalara girme
● Sinirlendiğinde fiziksel şiddet veya nesnelere zarar verme eğilimi
Borderline Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Birçok psikiyatrik hastalıkta olduğu gibi, BKB’ nin gelişiminde de biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin etkili olduğu yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur. Bu derlemede, genetik ve biyolojik yaklaşımların yanı
sıra çeşitli psikolojik teoriler de ele alınmıştır. Ancak hiçbir yaklaşım, BKB gibi karmaşık bir sendromun neden oluştuğunu tek başına açıklamada yeterli değildir. BKB tanısı almış hastaların dörtte üçü, 10-15 yıl içinde tanı kriterlerini karşılamaz hale gelirken, çoğu 40 yaşına geldiklerinde artık bu kriterlere uymamaktadır.
● Genetik Faktörler
● Çocukluk Travmaları ve Aile Dinamikleri
● Beyin Yapısı ve
Genetik Faktörler
Aile öyküleri üzerine yapılan araştırmalar, BKB’ nin gelişiminde genetik faktörlerin de önemli bir rol oynayabileceğini ortaya koymuştur. Genetik faktörler, BKB’ nin gelişiminde %40’a kadar etkili olabilir. Genetik yatkınlık ve TPHi genine bağlı serotonerjik fonksiyon bozukluğunun, BKB riskini artırabileceği
öngörülmektedir. Willson’un çalışması, BKB ve çocukluk dönemi istismarı yaşayan bireylerde TPHi gen
mutasyonuna dikkat çekmiştir. Diğer araştırmalar ise, TPHi polimorfizmi ile intihar ve kendine zarar verme davranışları arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bu bulgular, dopamin, MAO ve vazopresin gibi nörotransmitter sistemlerindeki yetersizliklerin BKB ile ilişkili olabileceğini desteklemektedir. Ayrıca, ailede borderline bozukluğu veya diğer psikiyatrik hastalıkların bulunması, riskin artmasına yol açabilir. Beyindeki serotonin ve dopamin dengesizlikleri de duygusal düzenleme sorunlarına neden olabilir.
Çocukluk Travmaları ve Aile Dinamikleri
Son 30 yıl içinde yapılan araştırmalar, çocukluk dönemi travmalarının, birçok kişilik bozukluğunda olduğu gibi,
BKB gelişiminde de önemli bir rol oynadığını ortaya koymuştur. Erken dönem çalışmalar, bu travmalar arasında özellikle ebeveyn ayrılığı, ebeveyn kaybı ve ebeveynin ilgi ve koruma eksikliklerinin üzerinde
durmaktadır. Ancak 1990’lı yıllardan itibaren yapılan araştırmalar, daha çok çocukluk dönemi cinsel istismarı
üzerinde yoğunlaşmıştır. BKB, bir travma spektrum bozukluğu olarak ele alınmış ve BKB tanısı olan bireylerin çocukluk dönemlerinde cinsel istismara uğrama oranlarının yüksek olduğuna dikkat çekilmiştir. Cinsel istismar, özellikle bir bağlanma figürü (örneğin ebeveyn veya yakın bir bakım veren) tarafından gerçekleştirildiğinde, travmanın etkileri çok daha şiddetli hale gelmekte, amnezi gibi belirtiler ortaya çıkmakta ve BKB gelişimine neden olabilmektedir.
Beyin Yapısı ve İşleyişi
● Araştırmalar, BPD’ li bireylerin beyinlerinde duygu düzenleme ve karar verme ile ilgili alanlarda farklılıklar olduğunu göstermektedir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?
Borderline kişilik bozukluğu tanısı; bir psikiyatrist tarafından kapsamlı bir değerlendirme sonucunda konur. Uzman, kişinin ruhsal durumunu, ilişkilerini, geçmiş öyküsünü, duygu
durumlarını, düşünce ve davranışlarını detaylıca değerlendirip DSM-5’ te yer alan belirtileri de gözeterek tanıyı koyar.
● Psikiyatrist tarafından yapılan klinik değerlendirmelerle teşhis edilir.
● DSM-5 kriterlerine göre kişinin en az 5 belirtiyi taşıyor olması gerekir.
● Ayrıntılı psikolojik testler ve geçmiş öykü değerlendirmesi yapılır.
Borderline Kişilik Bozukluğu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
BKB, çok faktörlü bir etyolojiye sahip bir kişilik bozukluğudur ve tedavisi, diğer psikolojik sorunlarla kıyaslandığında uzun ve zorlu bir süreçtir. Toplum üzerindeki etkileri de BKB’yi farklı bir konumda değerlendirilmeye itmektedir. BKB’nin tedavisi ve önlenmesi yalnızca ruh sağlığı uzmanlarının sorumluluğunda değil, aynı zamanda ailelerin, resmi kurumların,
eğitimcilerin ve diğer ilgili kesimlerin de dikkat etmesi gereken bir konu olmalıdır.
Ülkemizde çocuk yetiştirme konusunda, anlamak ve desteklemek yerine itaat ettirmeye ve cezalandırmaya yönelik geleneksel ebeveyn tutumları göz önüne alındığında, çocukluk dönemi cinsel istismarının yaygınlığı konusunda net veriler bulunmamakla birlikte, bu oranların yüksek olduğu ve uluslararası BKB oranlarından daha yüksek bir prevalansa sahip olduğumuz tahmin edilebilir.
BKB tedavisinde diyalektik davranış terapisi, transferans odaklı psikoterapi, şema terapi gibi yöntemler tercih edilebilir. DDT’nin standart uygulama protokolünde bireysel terapi, beceri
oturumları, telefon görüşmeleri ve konsültasyon ekibinin toplantıları yer alır. Şema terapide ise terapist sınırlı bir şekilde yeniden ebeveynlik yapma yoluyla ihtiyaçları karşılanmamış çocuğun ihtiyaçlarını karşılamaya, öfkeli ve dürtüsel çocuğun taleplerine sınır koymaya ve cezalandırıcı ebeveyn modunu etkisiz hale getirmeye çalışarak bireyin sağlıklı yetişkinini güçlendirmeyi
hedefler.
- Diyalektik Davranışçı Terapi
- (DBT) Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
- Şema Terapi
- İlaç Tedavisi Grup Terapisi ve Destek Grupları
Diyalektik Davranışçı Terapi (DBT)
Diyalektik Davranışçı Terapi (DDT), Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB) başta gelen tanı olmak üzere duygu düzenleme zorluğu olan bireyler için geliştirilen bir psikoterapi yöntemidir. 1990’lı yıllarda Marsha Linehan tarafından geliştirilmiştir. DDT, bilişsel davranışçı terapinin temeline
dayanır fakat beraberinde diyalektik felsefe ve kabul temelli yöntemleri de içerisinde barındırır.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Bilişsel Davranışçı Terapi; düşünce, duygu ve davranışları temel alan kanıta dayalı bir psikoterapi yöntemidir. Temel varsayımı çarpıtılmış ve olumsuz düşünceler
saptanıp,değiştirilirse duygularda ve davranışlarda da değişim görülür.
Bu yaklaşıma göre, bireyin yaşamı ve çevresini algılayış biçimi temel unsurdur; bu algılar, olayları nasıl yorumladığını etkileyerek duygularını ve davranışlarını şekillendirir. BKB
(Borderline Kişilik Bozukluğu) olan bireylerde yaygın olarak “Dünya tehlikeli bir yerdir”, “Ben güçsüzüm” ve “Ben istenmeyen biriyim” gibi üç temel algı ön plandadır. Bu algılar kişiyi sürekli temkinli, kontrollü ve tetikte olmaya iter; bu da kaygı, aşırı duyarlılık, savunmacı
tavırlar ve güven sorunlarına yol açar. Ayrıca siyah-beyaz düşünme gibi bilişsel çarpıtmalarla birlikte ani duygusal tepkiler ve uyumsuz davranışlar gelişebilir.
Şema Terapi
Young’ın geliştirdiği şema modeline göre, çocuklukta temel duygusal ihtiyaçların karşılanmaması, travmatik yaşantılar ve bakım verenle kurulan ilişkinin niteliği erken dönem uyumsuz şemaların gelişimine yol açar.
BKB’de bu modelde tanımlanan 18 şemanın tamamının görülebildiği, en belirgin olanların ise terk edilme, güvensizlik, duygusal yoksunluk, boyun eğicilik, kusurluluk ve cezalandırılma şemaları olduğu saptanmıştır. Birey, bu şemalarla baş edebilmek için çeşitli modlar geliştirir; BKB ’de en sık gözlenen modlar ise terk edilmiş çocuk, öfkeli çocuk, kopuk kurungan, cezalandırıcı ebeveyn ve sağlıklı yetişkin modlarıdır. Bu modlar arasında hızlı geçişler, duygu durumundaki dalgalanmalarla ve dürtüsel davranışlarla kendini gösterir. Modun içeriğine bağlı olarak madde kullanımı, aşırı yeme, para harcama ve riskli cinsel davranışlar ortaya çıkabilir. Şema
terapide temel amaç, başlangıçta zayıf ya da hiç gelişmemiş olan sağlıklı yetişkin modunu güçlendirmektir.
Grup Terapisi ve Destek Grupları
Birden fazla kişinin, bir terapist eşliğinde bir araya gelerek sorunlarını paylaştığı bir psikoterapi türüdür. Özellikle benzer sorunları yaşayan bireylerin aynı grupta olması sağlanır.
İlaç Tedavisi
Borderline kişilik bozukluğu, temel olarak psikoterapiyle tedavi edilen bir sorundur. Fakat ilaç tedavisi de bazı semptomların yönetiminde destekleyici olarak kullanılabilir.
Sık Sorulan Sorular
1. Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu kimlerde daha sık görülür?
Toplumda görülme sıklığına ilişkin veriler %1,2 ile %6 arasında değişmektedir. Ülkemiz alan yazınında ise yaygınlığına ilişkin geniş örneklemli bir çalışma olmamakla birlikte, çocuk yetiştirmeye ilişkin ebeveyn tutumları göz önünde bulundurulduğunda, bu oranın daha yüksek olabileceği düşünülebilir.
2. Borderline Kişilik Bozukluğu nasıl anlaşılır?
Duygulanımda tutarsızlık, dengesiz ilişkileri, terk edilmemek için ciddi çaba gösterme, kimlik karmaşası kendine zarar verme, yoğun öfke ve kronik boşluk hissi gibi belirtileri göz önünde bulundurmak nasıl anlaşılabileceğinin yol göstericisidir.
3. Borderline Kişilik Bozukluğu testi var mıdır?
Borderline Kişilik Envanteri, borderline kişilik bozukluğu grubunu diğer hasta gruplarından ve sağlıklı kontrollerden iyi bir biçimde ayırt etmektedir. Borderline Kişilik Envanteri Türkçe formu gündelik uygulamada güvenilir ve geçerli biçimde kullanılabilir.
4. Borderline Kişilik Bozukluğu tedavi edilmezse ne olur?
40’lı yaşlardan sonra hastalık etkisini kısmen azaltmaktadır. Genellikle arkadaş çevreleri geniş olmasına rağmen, arkadaşlıkları uzun süreli değildir. Borderline kişilik bozukluğu tedavi edilmediği durumda fiziksel sorunlara yol açabilir.
5. Borderline kişilik bozukluğu atakları nelerdir?
Aşırı para harcama, aşırı yemek yeme, dikkatsiz şekilde araba kullanımı, aşırı nitelendirilebilecek cinsellik, madde kullanımı ve kumar oynama gibi davranışlar gösterebilirler. Ani ve yoğun duygu durum değişiklikleri ortaya çıkabilir.
6. Borderline krizleri nasıl olur?
Tutarsız ve dengesiz şekilde davranabilir. Kişi dikkat çekmek veya göz dağı vermek için kendine zararlı davranışlar da sergileyebilir.
7. Erkeklerde Borderline Kişilik Bozukluğu nasıl ilerler?
Toplumda kadınlarda görülme orani %3 iken erkeklerde %1 olarak karşımıza çıkmaktadır. Cinsiyet ayrımı yapmaksızın tüm belirtiler hem erkeklerde hem de kadınlarda görülebilmektedir.
8. Borderline Kişilik Bozukluğu cinsellik sorunu oluşturur mu?
Aşırı ve riskli cinsel davranışlara neden olur. Ayrıca, bozukluğa bağlı boşluğun duygularıyla savaşmak için birden fazla cinsel partnere sahip olma davranışına yönelebilirler.
9. Borderline Kişilik Bozukluğu durumunda nasıl davranılmalıdır?
Borderline kişilik bozukluğu olan bireyleri incitmemeye ve yargılamamaya özen gösterilmelidir. Çünkü bu bireylerin çoğunun travmatik geçmiş öyküleri vardır.
10. Ergenlerde Borderline Kişilik Bozukluğu süreci nasıldır?
16 yaş öncesine borderline kişilik bozukluğu tanısı verilemez, fakat 16 yaş ve üzeri ergenlik döneminde kimlik belirsizliği, duygusal dengesizlikler, ilişki kurmada problemler ve duygusal, davranışsal değişikliklerle kendini gösterebilir.
11. Borderline kişilik bozukluğu tehlikeli midir?
Daha çok kendine zarar verme ve intihar girişimleri söz konusudur.
12. Borderline Kişilik Bozukluğu Olan Ünlüler Kimlerdir?
Bir kişinin BPD tanısının olduğunu sadece medyada yer alan davranışlarına bakarak söylemek doğru değildir. Yine de, bazı ünlüler kendi tanıları açıkça dile getirmiştir. Bunlardan bazıları;
Brandon Marshall – Amerikan futbolu oyuncusu, BPD teşhisini kamuoyuyla paylaştı ve bu konuda farkındalık yaratmak için çalışmalar yaptı.
Darrell Hammond – “Saturday Night Live” oyuncusu, yaşamış olduğu travmaları ve BPD ile savaşını kitabında anlattı.
Courtney Love – Resmi tanı konulmamış ama verdiği bazı röportajlarda BPD ile ilgili semptomlar yaşadığını dile getirmiştir.
Amy Winehouse – Resmi tanı bilinmese de, uzmanlar ölümünden sonra yaptığı analizlerde BPD özellikleri taşıdığını ileri sürdü. Ancak bu spekülatiftir.
